Η ιστοÏία της Βασιλόπιτας και το ελληνικό Îθιμο
Η ΒασιλÏŒπιτα κατά το ελληνικÏŒ Îθιμο κÏŒβεται σε οικογενειακή συγκÎντρωση αμÎσως με τον ερχομÏŒ του νÎου Îτους κυρίως μετά απÏŒ φαγοπÏŒτι ÏŒπου και ακολουθεί χαρτοπαιξÎ¯α «για τοκαλÏŒ του καινοÏργιου χρÏŒνου».
Έτσι στις 12.00 ακριβÏŽς τα μεσάνυχτα με την αλλαγή του Îτους σβήνουν τα φÏŽτα και μετά Îνα λεπτÏŒ ξανανάβουν ευχÏŒμενοι και αντευχÏŒμενοι ÏŒλοι «χρÏŒνια πολλά» και «ευτυχισμÎνο το νÎο Îτος».
ΤÏŒτε προσκομίζεται η ΒασιλÏŒπιτα στο τραπÎζι ÏŒπου ο νοικοκÏρης αφοÏ την σταυρÏŽσει με το μαχαίρι τρεις φορÎς αρχίζει να τη κÏŒβει σε τριγωνικά κομμάτια προσφερÏŒμενο σε κάθε Îνα παριστάμενο μÎλος της οικογÎνειας ή φίλων και συγγενÏŽν με πρÏŽτο κομμάτι του σπιτιοÏ (ή του ΧριστοÏ της Παναγίας και του Άι Βασίλη)... του σπιτονοικοκÏρη, της σπιτονοικοκυράς και των άλλων παρισταμÎνων κατά τάξη συγγÎνειας και ηλικία με τελευταίο το κομμάτι του φτωχοÏ Î® πάλι του σπιτιοÏ, χωρίς βÎβαια να λησμονοÏνται τυχÏŒν μετανάστες, ασθενείς και άλλα πρÏŒσωπα της οικογÎνειας που για διάφορους λÏŒγους δεν παρίστανται.
Ανάλογα με την περίπτωση μπορεί να κοπεί κομμάτι “για την εταιρεία”, “για το μαγαζί” κ.λ.π..
Το κÏŒψιμο της ΒασιλÏŒπιτας γίνεται και τις άλλες μÎρες του “Δωδεκαήμερου” των εορτÏŽν. Υπουργεία, γραφεία και σÏλλογοι μπορεί να κÏŒβουν βασιλÏŒπιτες μÎχρι και το μήνα Φεβρουάριο.
Σε πολλά νησιά με το ξημÎρωμα της 1ης του ΝÎου Έτους αναλαμβάνει ο σπιτονοικοκÏρης να καθαγιάσει την οικία κρατÏŽντας είτε τμήμα της ΒασιλÏŒπιτας είτε του αντίστοιχου των ΧριστουγÎννων ΧριστÏŒψωμο και Îνα κερί μπαινοβγαίνοντας στη πÏŒρτα τρεις φορÎς λÎγοντας “Îξω τα κακά, μÎσα τα καλά”.
Ιστορία της βασιλÏŒπιτας
Το Îθιμο της βασιλÏŒπιτας είναι πολÏ παλαιÏŒ, προÎρχεται απÏŒ εκείνο το τελοÏμενο στην αρχαία εορτή των «Κρονίων» (των ρωμαÏŠκÏŽν «Σατουρναλίων») που παρÎλαβαν οι Φράγκοι, απÏŒ τους οποίους και προήλθε η συνήθεια της τοποθÎτησης νομίσματος μÎσα στη πίτα και της ανακήρυξης ως «Βασιλιά της βραδιάς» αυτοÏ που το Îβρισκε. Κατά άλλο Îθιμο, αντί νομίσματος, Îβαζαν φασÏŒλι και αυτÏŒν που το Îβρισκε τον αποκαλοÏσαν “φασουλοβασιλιά”.
- Το κÏŒψιμο στις βασιλÏŒπιτας είναι απÏŒ τα ελάχιστα αρχÎγονα Îθιμα που επιβιÏŽνουν. ΣÏμφωνα με τον καθηγητή Δημήτρη Λουκάτο αποτελεί εξÎλιξη του γνωστοÏ και λαÏŠκοÏ εθίμου στις πρωτοχρονιάτικης πίτας. Στην αρχαιÏŒτητα υπήρχε το Îθιμο του εορταστικοÏ Î¬ρτου, τον οποίο σε μεγάλες αγροτικÎς γιορτÎς οι αρχαίοι Έλληνες πρÏŒσφεραν στις θεοÏς.
- ΤÎτοιες γιορτÎς ήταν τα ΘαλÏσια και τα ΘεσμοφÏŒρια. ΧαρακτηριστικÏŒ στοιχείο στις βασιλÏŒπιτας είναι ÏŒτι ο άνθρωπος δοκιμάζει την τÏχη του με το κÎρμα στις, προσπαθÏŽντας να μαντÎψει πÏŽς θα του Îρθουν τα πράγματα στη νÎα χρονιά. Σε ÏŒποιον πÎσει το φλουρί, στις θα είναι ο τυχερÏŒς και ευνοοÏμενος του νÎου Îτους! Η ορθÏŒδοξη παράδοση συνÎδεσε το Îθιμο με τη ΒασιλÏŒπιτα.
ΟρθÏŒδοξη θρησκευτική παράδοση
ΠÎρα ÏŒμως αυτοÏ του φράγκικου εθίμου, που επικράτησε στην ΕυρÏŽπη, υπάρχει και μία θρησκευτική παράδοση που συνδÎει και με την προσωπικÏŒτητα του Μεγάλου Βασιλείου. Κατά την θρησκευτική λοιπÏŒν παράδοση κάποτε στη Καισαρεία της Καππαδοκίας στη Μικρά Ασία που επίσκοπος ήταν ο ΜÎγας Βασίλειος ήλθε να τη καταλάβει ο Έπαρχος της Καππαδοκίας με πρÏŒθεση να τη λεηλατήσει.
ΤÏŒτε ο ΜÎγας Βασίλειος ζήτησε απÏŒ τους πλοÏσιους της πÏŒλης του να μαζÎψουν ÏŒτι χρυσαφικά μποροÏσαν προκειμÎνου να τα παραδÏŽσει ως “λÏτρα” στον επερχÏŒμενο κατακτητή. Πράγματι συγκεντρÏŽθηκαν πολλά τιμαλφή. Κατά την παράδοση ÏŒμως είτε επειδή μετάνιωσε ο Îπαρχος, είτε (κατ΄ άλλους) εκ θαÏματος ο Άγιος ΜερκοÏριος με πλήθος ΑγγÎλων απομάκρυνε τον στρατÏŒ του, ο Έπαρχος απάλλαξε την πÏŒλη απÏŒ επικείμενη καταστροφή.
ΠροκειμÎνου ÏŒμως ο ΜÎγας Βασίλειος να επιστρÎψει τα τιμαλφή στους δικαιοÏχους, μη γνωρίζοντας σε ποιÏŒν ανήκει τι, Îδωσε εντολή να παρασκευαστοÏν μικροί άρτοι εντÏŒς των οποίων τοποθÎτησε ανά Îνα των νομισμάτων ή τιμαλφÏŽν και τα διÎνειμε στους κατοίκους την επομÎνη του εκκλησιασμοÏ.
Το γεγονÏŒς αυτÏŒ απÎληξε σε διπλή χαρά απÏŒ της αποφυγής της καταστροφής της πÏŒλης και συνεχίσθηκε η παράδοση αυτή κατά τη μνήμη της ημÎρας του θανάτου του (εορτή του Αγίου και Μεγάλου Βασιλείου).
agioritikovima.gr
